Η Δημοτική Αστυνομία είναι ένας σχετικά νέος θεσμός, ο οποίος πέρασε από πολλά στάδια για να φτάσει στην σημερινή του μορφή.  Τη στιγμή αυτή, η Δημοτική Αστυνομία βρίσκεται σε ένα κρίσιμο στάδιο αναζήτησης του ρόλου  και  της φυσιογνωμίας του. Πρόκειται για ένα θεσμό της δημόσιας διοίκησης, που  έρχεται να υπηρετήσει αφενός την έννοια της αστυνόμευσης και αφετέρου, τις αρχές της σύγχρονης τοπικής αυτοδιοίκησης.

Οι αρμοδιότητες και ο ρόλος της Δημοτικής Αστυνομίας, στις χώρες κυρίως της δυτικής Ευρώπης , διαφοροποιείται σε σχέση με αυτό που εμείς γνωρίζουμε από την νωπή ελληνική εμπειρία. Στα πλαίσια των κρατών της Ευρωπαϊκής ‘Ένωσης, η Δημοτική αστυνομία είναι ένας θεσμός με ευρείες αμιγώς αστυνομικές αρμοδιότητες, που ασκούνται σε τοπικό επίπεδο. Ωστόσο και στις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες, η συζήτηση για τον ρόλο της δημοτικής αστυνομίας, ακολούθησε την πορεία αναβάθμισης του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης. Στα πλαίσια αυτά, σύμφωνα με την επιστημονική έκθεση της Βουλής, διαμορφώθηκαν  δύο βασικά ρεύματα στον δημόσιο (ευρωπαϊκό) διάλογο για την δημοτική αστυνομία και το ρόλο της στο νέο τοπίο διοίκησης και οργάνωσης της κοινωνίας :

Το ένα αφορά στην οργάνωση μιας «αυτόνομης κοινοτικής αστυνόμευσης», μέσω μίας άρτια οργανωμένης και εκπαιδευμένης «δημοτικής» αστυνομίας, η οποία θα συμβάλει στην καλύτερη προστασία των τοπικών κοινωνιών, καλύπτοντας την αδυναμία της εθνικής αστυνόμευσης για αποτελεσματική αντιμετώπιση της «μικρομεσαίας εγκληματικότητας».

Το δεύτερο, διαμορφώνει την άποψη της «επικουρικότητας» των δημοτικών αστυνομιών έναντι της εθνικής αστυνόμευσης, σύμφωνα με την οποία η αντεγκληματική πολιτική πρέπει να είναι ενιαία μεν, πλην όμως ασκείται από την εθνική και την δημοτική αστυνομία ταυτόχρονα, κάθε μία από τις οποίες έχει διακριτούς ρόλους και ασκεί συνεργατικές δράσεις και παρεμβάσεις.

Η πορεία της δημοτικής αστυνομίας ως θεσμού στην Ελλάδα, αν και ξεκινά εδώ και έναν αιώνα, ουσιαστικά διαγράφεται τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Ήδη το 1833, με την ίδρυση του νέου Ελληνικού Κράτους και τον νόμο «περί συστάσεως Δήμων», ανατέθηκαν στην ονομαζόμενη τότε «δημοτική αστυνομία» καθήκοντα τοπικής αστυνόμευσης. Η δημοτική αστυνομία, διακρίνονταν ήδη σε διοικητική και δικαστική, έχοντας ως προϊστάμενη αρχή τον εκάστοτε Δήμαρχο. Χαρακτηριστικά, η δημοτική αστυνομία δεν έφερε όπλα, ενώ ο θεσμός της «δημαρχίας» στον οποίο υπάγονταν ήταν μη ελεγχόμενος απόλυτα από τη κεντρική διοίκηση. Ο θεσμός δεν κράτησε πολύ, καθώς το νέο –τότε – ελληνικό κράτος, βρισκόταν υπό την επίδραση διαρκών διοικητικών μεταρρυθμίσεων και αλλαγών, που αν λάβουμε υπόψη την γενικότερη πολιτική και οικονομική κατάσταση της εποχής εκείνης, ως εξέλιξη ήταν απόλυτα φυσιολογική.

Η αστυνόμευση, έκτοτε δεν έλειψε από το Ελληνικό Κράτος, πλην όμως αυτή πήρε άλλη οργανωτική και διοικητική μορφή, και ονομασία. Πράγματι, από το 1839, και μετά, η αστυνόμευση ασκείται στη χώρα μας από άλλους θεσμούς, που αποτελούν πρόγονο της σημερινής ΕΛ.ΑΣ.

Τελικά, για πρώτη φορά στην ιστορία του νεώτερου Ελληνικού Κράτους, το 198Ο, με την ψήφιση του τότε Δημοτικού και Κοινοτικού Κώδικα (Ν. 1065/1980, άρθρο 24 παρ. 2), προβλέπεται η δυνατότητα σύστασης από τους δήμους, της «ειδικής υπηρεσίας» των δήμων (όπως ονομάστηκε η δημοτική αστυνομία αρχικά).

Οι αρμοδιότητες της Δημοτικής Αστυνομίας, περιορίζονται κυρίως σε αυτές του ελέγχου της στάθμευσης. Στην διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών γίνεται προσπάθεια για την αναδιοργάνωση της Δημοτικής Αστυνομίας. Ωστόσο, η προσπάθεια αυτή είναι αποσπασματική, χωρίς συνέπεια και συνέχεια. Η νομοθετικές πρωτοβουλίες της Βουλής και της Διοίκησης, δεν είναι επαρκείς. Το Π.Δ. 23/2002 και ο Ν. 3274/04, δεν κατάφεραν να δώσουν στο θεσμό και το προσωπικό, τα εχέγγυα μιας καλύτερης οργάνωσης και λειτουργίας.

Με τον νέο Ν. 3731/08, επιχειρείται η «επανίδρυση» του θεσμού και η προσαρμογή του στη σύγχρονη πραγματικότητα σε μια προσπάθεια να αποσαφηνισθούν οι αρμοδιότητες και ο τρόπος άσκησής τους. Ή εισηγητική έκθεση του νόμου αναφέρει:

«Η Δημοτική Αστυνομία δεν αναλαμβάνει την άσκηση όλων των αρμοδιοτήτων αστυνόμευσης στα διοικητικά της όρια, αλλά δρα συμπληρωματικά, και μάλιστα σε απόλυτη συνάφεια με τη διοίκηση τοπικών υποθέσεων. Η Δημοτική Αστυνομία είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της, εξυπηρετώντας την αρχή της επικουρικότητας, στο μέτρο που βρίσκεται στο πλευρό των πολιτών και των τοπικών κοινωνιών, συμβάλλοντας, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, στην επίλυση των τοπικών προβλημάτων, στην εμπέδωση της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης στις τοπικές κοινωνίες, αλλά και στην ικανοποίηση των τοπικών αναγκών».